หัวข้อธรรมประเภทนี้ มีไว้สำหรับใช้เพ่ง
เพื่อให้เห็น ข้อเท็จจริงแห่งข้อความนั้น
แล้วเพ่งต่อไป เพื่อให้เกิดความรู้สึกเช่นนั้น ขึ้นมาจริงๆ
จนจิตใจเปลี่ยนไป ตามข้อเท็จจริงนั้น
ในการที่จะทำให้เกิด ความสลดสังเวช ความไม่ประมาท
การเปลี่ยนนิสัยที่ไม่พึงปราถนา
กวาดล้า่งความรู้สึก ที่ทำความรำคาญให้แก่ตน ให้หมดไปจากจิตใจ
เพื่อให้เกิดความสะอาด ความสว่างและความสงบ
โดยสมควรแก่การกระทำของตน
ความรู้ความเข้าใจ ที่เกิดจากการเพ่งทำนองนี้ จะถูกต้อง
และมีประโยชน์กว่าที่เกิดจากการอ่านตะพึด
และยังเป็นการปฏิบัติกรรมฐานภาวนาชนิดหนึ่งอยู่ในตัว
ทั้งสมาธิและปัญญา ในระดับที่คนทั่วไปจะพึงทำได้
และพร้อมกันนั้นก็เป็นศีลอยู่แล้ว
ในขณะที่มีการสังวรระวัง บังคับตัวเองให้ทำเช่นนั้น
ไม่มีโอกาสแก่การทุศีลแต่ประการใด

ชั่วในดี

ส่วนที่ชั่ว  มีกลั้ว  อยู่ในดี
คือดีมี  เลศยั่ว  ให้มัวหลง
ไม่ค่อยสอน  ไม่ค่อยเตือน  อาจเฟือนลง
สอนไม่ลึก  สอนไม่ตรง  จึ่งหลงดี

ยั่วให้หลง  ในดี-ดี  เป็นผีบ้า
ไม่นานหนอ  ต่อมา  ก็สิ้นศรี
ดีมันสอน  ไม่ค่อยจะ  ถูกวิธี
ยึดมั่น “ดี”  แล้วยิ่งยาก  จะจากวาง

ยิ่งมีดี  ก็ยิ่งมี  คนรบกวน
หลายกระบวน  หลายวิธี  ไม่มีสร้าง
พวกริษยา  ก็หาช่อง  จ้องจิตล้าง
มองดูบ้าง  ชั่วในดี  มีอยู่เน้อฯ

ดีในชั่ว

ส่วนที่ดี  มีซ่อน  อยู่ในชั่ว
ซึ่งสอนให้  เต็มตัว  ไม่ยั้งท่า
มันสอนอย่าง  เจ็บช้ำ  เป็นธรรมดา
แต่มันสอน  ลึกกว่า  เมื่อได้ดี

ชั่วมันสอน  มากกว่า  หรือจริงกว่า
มันสอนได้  ดีกว่า  ความสุขศรี
สอนดีกว่า  ให้กลับตน  จนถูกวิธี
เกลียดกลัวชั่ว  กว่าก่อนนี้  ดีอย่างจริง

ให้ศรัทธา  วิ่งหา  พระศาสนา
เรียนสิกขา  ภาวนา  เป็นอย่างยิ่ง
สัตว์นรก  หมกอยู่  ยังรู้ติง
ตัวของตัว เ พราะชั่วสิง  สอนรุนแรงฯ

เผาตัวเอง

ร้ายอะไร  ไม่ร้ายเท่า  จะเอาดี
เป็นธุลี  จับจิต  เกิดริษยา
ชิงดีแล้ว  อวดเด่น  เห็นออกมา
ตัวกูจ้า  บ้าคลั่ง  สังเวชใจ

สร้างนรก  เป็นที่อยู่  เพราะเหตุนี้
"ตัวกูดี,  ตัวกูเด่น"  เห็นหรือไม่?
กลัวหมดดี  จุดจี้  ให้เกิดไฟ
"เผาตัวเอง"  ต่อไป  เศร้าใจเอยฯ

ความอยาก

อันความอยาก  จะระงับ  ดับลงได้
นั้นมิใช่  เพราะเรา  ตามสนอง
สิ่งที่อยาก  ให้ทัน  ดั่งมันปอง
แต่เพราะต้อง  ฆ่ามัน  ให้บรรลัย

ให้ปัญญา  บงการ  แทนร่านอยาก
ความร้อนไม่  มีมาก  อย่าสงสัย
ทั้งอาจผลิต  กิจการ  งานใดๆ
ให้ล่วงไป  ด้วยดี  มีสุขเย็นฯ

ความสุข

ความเอ๋ย  ความสุข
ใครๆทุก  คนชอบเจ้า  เฝ้าวิ่งหา
"แกก็สุข  ฉันก็สุข  ทุกเวลา"
แต่ดูหน้า  ตาแห้ง  ยังแคลงใจ

ถ้าเราเผา  ตัวตัณหา  ก็น่าจะสุข
ถ้ามันเผา  เราก็ "สุก"  หรือเกรียมได้
เขาว่าสุข  สุขเน้อ!  อย่าเห่อไป
มันสุขเย็น  หรือสุกไหม้  ให้แน่เอยฯ