หัวข้อธรรมประเภทนี้ มีไว้สำหรับใช้เพ่ง
เพื่อให้เห็น ข้อเท็จจริงแห่งข้อความนั้น
แล้วเพ่งต่อไป เพื่อให้เกิดความรู้สึกเช่นนั้น ขึ้นมาจริงๆ
จนจิตใจเปลี่ยนไป ตามข้อเท็จจริงนั้น
ในการที่จะทำให้เกิด ความสลดสังเวช ความไม่ประมาท
การเปลี่ยนนิสัยที่ไม่พึงปราถนา
กวาดล้า่งความรู้สึก ที่ทำความรำคาญให้แก่ตน ให้หมดไปจากจิตใจ
เพื่อให้เกิดความสะอาด ความสว่างและความสงบ
โดยสมควรแก่การกระทำของตน
ความรู้ความเข้าใจ ที่เกิดจากการเพ่งทำนองนี้ จะถูกต้อง
และมีประโยชน์กว่าที่เกิดจากการอ่านตะพึด
และยังเป็นการปฏิบัติกรรมฐานภาวนาชนิดหนึ่งอยู่ในตัว
ทั้งสมาธิและปัญญา ในระดับที่คนทั่วไปจะพึงทำได้
และพร้อมกันนั้นก็เป็นศีลอยู่แล้ว
ในขณะที่มีการสังวรระวัง บังคับตัวเองให้ทำเช่นนั้น
ไม่มีโอกาสแก่การทุศีลแต่ประการใด

ปรมัตถธรรมกลับมา


ปรมัตถธรรมกลับมา  โลกาสว่างไสว
ปรมัตถธรรมหมดไป  จิตใจมืดมนท์
มัวเป็นกันแต่คน  มนุษย์ก็ไม่มี
ศีลธรรมดีคนก็กลาย  เป็นมนุษย์กันหมด

ศีลธรรมถอยถด  ต้องเพิ่มปรมัตถธรรม
คนทำบาปกรรม  เพราะโลกขาดสัมมาทิฏฐิ
คนมีสติ  ย่อมดำริโดยแนวแห่งปรมัตถ์

เป็นมนุษย์หรือเป็นคน?

เป็นมนุษย์  เป็นได้  เพราะใจสูง
เหมือนหนึ่งยูง  มีดี  ที่แววขน
ถ้าใจต่ำ  เป็นได้  แต่เพียงคน
ย่อมเสียที  ที่ตน  ได้เกิดมา

ใจสะอาด ใจสว่าง  ใจสงบ
ถ้ามีครบ  ควรเรียก  มนุสสา
เพราะทำถูก  พูดถูก  ทุกเวลา
เปรมปรีดา  คืนวัน  สุขสันต์จริง

ใจสกปรก  มืดมัว  และร้อนเร่า
ใครมีเข้า  ควรเรียก  ว่าผีสิง
เพราะพูดผิด  ทำผิด  จิตประวิง
แต่ในสิ่ง  นำตัว  กลั้วอบาย

คิดดูเถิด  ถ้าใคร  ไม่อยากตก
จงรีบยก  ใจตน  รีบขวนขวาย
ให้ใจสูง  เสียได้  ก่อนตัวตาย
ก็สมหมาย  ที่เกิดมา;  อย่าเชือนเอยฯ

ไม่รู้จักหน้าที่

เกิดเป็นแมว  ทำไมนี่  ขี้เกียจหา
เกิดเป็นหมา  ทำไมนี่  ขี้เกียจหอน
เกิดเป็นหมู  ทำไมนี่  ขี้เกียจนอน
เกิดเป็นหนอน  ทำไมนี่  ขี้เกียจคลาน

เกิดเป็นงู  ทำไมนี่  ขี้เกียจเลื้อย
เกิดเป็นเลื่อย  ทำไมนี่  ไม่หนีขวาน
เกิดเป็นขุน  ทำไมนี่  ไม่มีคาน
เกิดเป็นห่าน  ทำไมนี่  ขึ้เกียจฮ้อง

เกิดเป็นพระ  ทำไมนี่  ดีแต่ขอ
เกิดเป็นหมอ  ทำไมนี่  ดีแต่ถอง
เกิดเป็นครู  ทำไมนี่  ดีแต่ท่อง
เกิดเป็นอ๋อง  ทำไมนี่  ดีแต่เออฯ

ความรักของอวิชชา


มีชายหนึ่ง  ลิงหนึ่ง  อยู่ด้วยกัน
คนก็รัก  ลิงนั้น  เป็นหนักหนา
ลิงก็รัก  คนจัด  เต็มอัตรา
ทั้งสองเรา  รักกัน  นั้นเกินดู

มาวันหนึ่ง  คนนั้น  นอนหลับไป
แมลงวัน  มาไต่  ที่กกหู
ลิงคิดว่า  ไอ้นี่ยวน  กวนเพื่อนกู
จะต้องบู๊  ให้มันตาย  อ้ายอัปรีย์

ฉวยดุ้นไม้  มาเงื้อ  ขึ้นสองมือ
ฟาดลงไป  เต็มตื้อ  แมลงวันหนี
ฝ่ายเพื่อนรัก  ดิ้นชัก  ไปหลายที
ดูเถิดนี่  ความรัก  ของอวิชชาฯ

พระรัตนตรัย


พระพุทธะ  พระธรรมะ  และพระสงฆ์
ล้วนต่างองค์  เป็นสามพระ  หรือไฉน
หรือเป็นองค์  เดียวกัน  ที่ชั้นใน
ดูเท่าไร  ก็ไม่เห็น  เป็นสามองค์

นั่นถูกแล้ว  ถ้าดูกัน  แต่ชั้นนอก
คือดูออก  มีพุทธะ  จอมพระสงฆ์
ได้ตรัสรู้  ซึ่งพระธรรม  ทรงจำนง
สอนพระสงฆ์  ทั้งหลาย  ให้รู้ตาม


แต่เมื่อดู  ชั้นใน  กลับได้พบ
ว่าธรรมหนึ่ง  ซึ่งอยู่ครบ  ในพระสาม
ทั้งพุทธ  สงฆ์  หรือว่าองค์  พระธรรมงาม
ล้วนมีความ  สะอาด  สว่าง  สงบ  บรรจบกันฯ

โพธิสัตว์

โพธิสัตว์  คือสัตว์มุ่ง  พัฒนา
ให้โพธิ  แผ่แก่กล้า  เต็มความหมาด
ดูให้ดี  มีอยู่จริง  ทั้งหญิงชาย
ดูงมงาย  จะไม่มี  ที่ไหน

ถ้าทุกคน  ดิ้นรน  เพื่อโพธิ
มันค่อยผลิ  ออกไป  ไม่หยุดเฉย
ถ้ามัวแต่  ร้องว่าแย่  ยอมแพ้เว้ย
ในโลกเลย  ไม่มี  โพธิชน

อย่ายอมแพ้  มุ่งแต่  ปลูกโพธิ
ให้เต็มสติ  กำลัง  หวังเอาผล
ไม่เสียที  ที่ได้เกิด  มาเป็นคน
ได้ผ่านพ้น  อวิชชา  เพราะกล้าทำฯ