หัวข้อธรรมประเภทนี้ มีไว้สำหรับใช้เพ่ง
เพื่อให้เห็น ข้อเท็จจริงแห่งข้อความนั้น
แล้วเพ่งต่อไป เพื่อให้เกิดความรู้สึกเช่นนั้น ขึ้นมาจริงๆ
จนจิตใจเปลี่ยนไป ตามข้อเท็จจริงนั้น
ในการที่จะทำให้เกิด ความสลดสังเวช ความไม่ประมาท
การเปลี่ยนนิสัยที่ไม่พึงปราถนา
กวาดล้า่งความรู้สึก ที่ทำความรำคาญให้แก่ตน ให้หมดไปจากจิตใจ
เพื่อให้เกิดความสะอาด ความสว่างและความสงบ
โดยสมควรแก่การกระทำของตน
ความรู้ความเข้าใจ ที่เกิดจากการเพ่งทำนองนี้ จะถูกต้อง
และมีประโยชน์กว่าที่เกิดจากการอ่านตะพึด
และยังเป็นการปฏิบัติกรรมฐานภาวนาชนิดหนึ่งอยู่ในตัว
ทั้งสมาธิและปัญญา ในระดับที่คนทั่วไปจะพึงทำได้
และพร้อมกันนั้นก็เป็นศีลอยู่แล้ว
ในขณะที่มีการสังวรระวัง บังคับตัวเองให้ทำเช่นนั้น
ไม่มีโอกาสแก่การทุศีลแต่ประการใด

ภัยร้ายของนักเรียน


เป็นนักเรียน  เพียรศึกษา  อย่าริรัก
ถูกศรปัก  เรียน  ไม่ได้  ดั่งใจหมาย
สมาธิจะ  หักเหี้ยม  เตียนมลาย
ถึงเรียนได้  ก็ไม่ดี  เพราะผีกวน

แต่เตือนกัน  สักเท่าไร  ก็ไม่เชื่อ
มันแรงเหลือ  รักร้าย  หลายกระสวน
หลอดพ่อแม่  มากมาย  หลายกระบวน
หน้าขาวนวล  ใจหยาบดำ  ซ้ำละลาย

การเล่าเรียน  เบื่อหน่าย  คล้ายจะบ้า
ใช้เงินอย่าง  เทน้ำเทท่า  น่าใจหาย
ไม่เท่าไร  ใจกระด้าง  สิ้นยางอาย
หญิงหรือชาย  เรียนไม่ดี  สิ่งนี้เอง

มีสัจจะ  ทมะ  และขันตี
กตัญญู  ทมะ  และขันตี
กตัญญู  กตเวที  อย่าโฉงเฉง
รักพ่อแม่  พวกพ้อง  ต้องยำเกรง
เรียนให้เก่ง  ให้ยิ้มแปล้  แก่ทุกคนฯ

ความเป็นพระ


ความเป็นพระ  คือจิตพราก  จากกิเลส
รู้สังเกต  ไม่ประมาท  ฉลาดเฉลียว
สำรวมระวัง  รักษาใจ  ไปท่าเดียว
เพื่อหลีกเลี้ยว  ภัยทั้งสาม  ไม่ตามตอม

จากเรื่องกิน  เรื่องกาม  และเรื่องเกียรติ
เห็นเสนียด  ในร้อนเย็น  ทั้งเหม็นหอม
ไม่ยินดี  ไม่ยินร้าย  ไม่ออมชอม
กิเลสล้อม  ลวงเท่าไร  ไม่หลงลม

จิตสะอาด  ใจสว่าง  มโนสงบ
ทั้งครันครบ  กายวจี  ที่เหมาะสม
ความเป็นพระ  จึงชนะ  เหนืออารมณ์
โลกนิยม  กระหยิ่มใจ  จึงไหว้แลฯ

อะไรเผือก?

ลิงจะเผือก  เพราะขน  มันสีขาว
ส่วนคนเรา  เผือกได้  ใครก้มเศียร
เนื่องจากมี  ธรรมา  ไม่อาเกียรณ์
ใครพากเพียร  เผือกได้  ไม่เว้นตน

ฝรั่งเผือก  ผิวขาว  เปล่าแก่นสาร
เที่ยวเพ่นพ่าน  มีได้  ทุกแห่งหน
คนเราเผือก  ไม่ได้  เพียงกายยล
เป็นสีขาว:  เผือกคน  ใช่เผือกลิง

ถ้าฝรั่ง  เป็นครูเรา,  ใช่เขาเผือก
ที่ตรงเปลือก,  อย่าคิด  ให้ผิดยิ่ง
มัวเลียนแบบ  ที่ตรงเปลือก  จะเผือกลิง
แล้วจะยิ่ง  กว่าไม่เผือก  เลือกให้ดีฯ

บุญเป็นอะไร


สิ่งนั้นๆ  เป็นเหมือน  ของเกลื่อนกลาด
ที่เป็นบาป  เก็บกวาด  ทิ้งใต้ถุน
ที่เป็นบุญ  มีไว้  เพียงเจือจุน
ใช้เป็นคุณ  สะดวกคาย  คล้ายรถเรือ,

หรือบ่าวไพร่  มีไว้ใช้  ใช่ไว้แบก
กลัวตกแตก  ใจสั่น  ประหวั่นเหลือ
เรากินเหลือ  ใช่จะต้อง  บูชาเกลือ
บุญเหมือนเรือ  มีไว้ขี่  ไปนิพพาน

มิใช่เพื่อ  ไว้ประดับ  ให้สวยหรู
เที่ยวอวดชู  แบกไป  ทุกสถาน
หรือลอยล่อง  ไปในโลก  โอฆกันดาร
ไม่อยากข้าม  ขึ้นนิพพาน  เสียดายเรือฯ

เป็นพ่อให้เป็นพ่อ

ถ้าเป็นพ่อ  ก็จงเป็น  ให้เป็นพ่อ
เป็นเพียงให้  ผีหัวร่อ  หรือพอใหว
เดี๋ยวนี้เป็น  กันจนผี  ขี้คร้านไย
พ่ออะไร  ให้ลูกจูง  จมูกพา

พ่อรุ่นนี้  เฝ้าพิรี้  พิไรปลอบ
ให้ชื่นชอบ  สุดแต่ลูก  จะปราถนา
จะตอบลูก  ก็ตอบไม่ถูก  ว่าเกิดมา
เพื่ออะไร  กันหนา  ยังมืดมนท์

พ่อไม่รู้  ลุกจะรู้  ได้อย่างไร
จะเดินไป  ทางไหน  ยังสับสน
ทำอะไร  ได้ไม่-  ถึงเสี้ยวคน
ลูกของตน  พ่อฆ่า  สาแก่ใจฯ

ตามรอยพระพุทธองค์


เมื่อทิ้งเกียรติ  เกลียดศักดิ์  รักสงบ
ก็จะพบ  นิพพานได้  ดั่งไขขาน
ตัวท่านแหละ  รู้ชัด  อุบัติการณ์
ว่าตัวท่าน  เองถึง  ซึ่งวิมุตติ

จงดำเนิน  ตามรอย  พระพุทธองค์
บากบั่นมุ่ง  รางวัล  อันเอกอุตม์
แน่ดั่งอา-  ทิตย์อุทัย  ไม่มีทรุด
ท่านจะยุด  วิมุตติได้  ไม่เปล่าเอยฯ

ปากอย่างใจอย่าง


มีปากอย่าง  ใจอย่าง  หนทางศุข
ไม่เกิดทุกข์  เพราะยึดมั่น  ฉันแถลง
ว่าคำพระ  พุทธองค์  ทรงแสดง
อย่าระแวง  ว่าฉันหลอก  ยอกย้อนเลย

อย่ายึดมั่น  สิ่งใดๆ  ด้วยใจตู
ว่าตัวกู  ของกู  อยู่เฉยๆ
ปากพูดว่า  ตัวกู  อยู่ตามเคย
ใจอย่าเป็น  เช่นปากเอ่ย  เหวยพวกเราฯ

เป็นอยู่ด้วยจิตว่าง


จงทำงาน  ทุกชนิด  ด้วยจิตว่าง  
ยกผลงาน  ให้ความว่าง  ทุกอย่างสิ้น
กินอาหาร  ของความว่าง  อย่างพระกิน
ตายเสร็จสิ้น  แล้วในตัว  แต่หัวที

ท่านผู้ใด  ว่างได้  ดังว่ามา
ไม่มีท่า  ทุกข์ทน  หม่นหมองศรี
"ศิลปะ"  ในชีวิต  ชนิดนี้
เป็น "เคล็ด" ที่  ใครคิดได้  สบายเอยฯ